عقیقه – بره نر – علی الحساب – SUN.T.T

فلسفه عقیقه

از دیدگاه اسلام، کودک از زمان طفولیّت ـ و حتّی قبل از تولّد ـ دارای جایگاه ویژه و حقوق خاصّی است و بر والدین لازم است، با مراعات و توجّه به آن، راه سعادت فرزند را هموار سازند.
تربیت فرزند صالح و رساندن او به سعادت و کمال مطلوب، از بدو تولّد آغاز می‌شود و دین مبین اسلام در این زمینه دستوراتی دارد : از اذان و اقامه گفتن در گوش او ، برداشتن کام ،پوشش مناسب ، نام نیک بر او نهادن و تلاش برای رسیدگی و مراقبت از کودک، تا فراهم ساختن فراگیری صحیح و آموزش‌های لازم و مفید و رشد و شکوفایی خصلت‌های پاک انسانی در او . از جمله اموری که در اسلام، سفارش شده است، عقیقه برای فرزند است. منظور از عقیقه، قربانی‌کردن گوسفندی و مانند آن برای فرزند است.

نكات مهم
1- عقیقه از قربانی مستحبی، بهتر و لازم تر است. (وسائل الشیعه، ج 15، كتاب النكاح، ابواب احكام الاولاد،  ب 38، ص 143، ح 1.)

البته بعضی از فقهاء فرموده اند: «اگر كسی در روز عید قربان قربانی كند، به جای عقیقه محسوب می شود و كفایت می كند. (جامع المسائل، آیة الله العظمی فاضل لنكرانی، ج 2، مسئله 1025.)

2- صدقه دادن قیمت حیوانی كه می خواهند عقیقه كنند، جایگزین عقیقه نمی شود و از آن كفایت نمی كند؛

(تحریر الوسیله، ج 2، كتاب النكاح، القول فی احكام الولادة و ما یلحق بها، ص 278، مسئله 9؛ وسائل الشیعه، ج 15، كتاب النكاح، ابواب احكام الاولاد، ب 40، ص 145.)

بلكه خوب است صبر كنند تا عقیقه میسّر شود. (وسائل الشیعه، ج 15، كتاب النكاح، ابواب احكام الاولاد، ب 43، ص 148، ح 1 و 3.)

عقیقه فرزند :

انجام عقیقه بر کسی که قادر بر آن باشد ، سنت مؤکد است و بعضی از علماء آنرا واجب میدانند.در انجام عقيقه تفاوتی بين فرزند اول و دوم و غيره وجود ندارد و برای هر فرزند یک عقیقه انجام می شود. بهتر آن است که انجام عقیقه نوزاد در روز هفتم واقع شود و اگر تأخیر افتاد ، از کودکی تا زمان بلوغ فرزند بر پدر سنت است که عقیقه اش را انجام دهد. در حديث ديگرى آمده: پرسيدند آيا فرزندى كه در روز هفتم بميرد ، مى‏ بايد عقيقه‏ اش كرد؟ فرمودند: اگر پيش از ظهر بميرد عقيقه ندارد،و اگر بعد از ظهر بميرد عقيقه كنند. (حلیةالمتقین علامه مجلسی)

عقیقه فرد بالغ :

اگر عقیقه در کودکی انجام نشد و تا وقت بلوغ كودك تأ خير انداخته شد ، مستحب است خود او هرگاه تمكن داشته باشد عقيقه كند و تا آخر عمر بر خودش سنت است که عقیقه اش را انجام دهد. بلكه اگر فردی شك داشته باشد كه براى او عقيقه انجام داده اند يا خیر باز مستحب است عقيقه نمايد هرچند سن او زياد باشد.

پیرمرد ۹۰ساله ای نزد رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) آمد و گفت: من می خواهم سالم بمانم و بیمار نشوم. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلّم) سوال کردند آیا شما تاکنون عقیقه شده اید. او پاسـخ داد خیر؛ رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: پس خودت را عقیقه کن.

در حدیث معتبری نقل شده است که شخصی از امام جعفر صادق (ع) پرسید: نمیدانم پدرم برای من عقیقه کرده است یا نه، فرمودند: عقیقه بکن، آن مرد در پیری برای خود عقیقه کرد.

عقیقه پس از مرگ :

درصورتیکه به هر دلیل عقیقه فردی انجام نشد تا اینکه فوت شد ، مستحب است که عقیقه فرد مرده را برایش انجام دهند.پس می توان حتی پس از مرگ برای شخصی که مرده عقیقه کنند.

طرز پختن گوسفند عقیقه

مستحب است گوشت عقيقه پخته شود و به مؤمنین اطعام گردد. گوشت عقیقه بصورت خام تصدق نگردد، هرچند که خام هم داده شود ،خوب است . بهتر است گوشت عقیقه حداقل با آب و نمک پخته شود و به مؤمنین بدهند تا برای نوزاد دعا کنند . همچنین مستحب است استخوان هاي حيوانی که عقيقه شده شکسته نشود، بلکه در صورت نیاز می توان استخوانها را از بند ها جدا کرد.

متاسفانه بعضی اشخاص اموری را در عقیقه کردن انجام می دهند که هیچ گونه روایت و دلیلی بر مستحب بودن این امور وجود ندارد،به عنوان مثال بعضی اقوام مقید هستند که هنگام عقیقه کردن گودالی حفر کنند وخون حیوان و شکمبه و پوست و کله پاچه حیوان را در آن حفره دفن کنند در حالی امکان دادن پوست و کله پاچه و غیره گوسفند عقیقه به فقرا وجود دارد و یا بعضی دیگر استخوانهای عقیقه را در پارچه سفیدی قرار می دهند و دفن می کنند درحالیکه هیچ دلیلی وجود ندارد. از رفتارهای غلطی مثل ماليدن خون حیوان عقيقه شده بر سر فرد که از رسوم دوران جاهلیت است و در هیچ روایت و آموزه ی اسلامی اشاره نشده خودداري شود.

کله و پاچه حیوان عقیقه شده را می توان به یکی از همسایگان یا افرادی که مستحق می باشند داد، همچنین پوست حیوان عقیقه شده را  می توان فروخت و پولش را به مستحقان داد.

براي خوردن عقيقه، شرط نيست كه فقير باشند؛ ولي دعوت كردن از فقيران آبرومند و صالحان، بهتر است.

مادر ، پدر ، خواهر و برادر نوزاد مکروه است که از عقيقه بخورند و این كراهت، برای مادر بيشتر است. بهتر است عيال پدر و مادر هم که در خانه ايشان زندگی می کنند ، از آن گوشت و طعام عقیقه نخورند، به عبارت دیگر، مکروه است که واجب النفقه های پدر از این گوشت تناول کنند. مثلا خواهر و برادر این فرد که هنوز واجب النفقه پدر هستند، کراهت دارد از این گوشت بخورند ولی اگر این خواهر و برادر ازدواج کرده باشند یعنی واجب النفقه نباشند، اشکالی ندارد که بخورند. بهتر است کسی که عقیقه شده نیز از این گوشت نخورد.
اگر مادربزرگ نانخور همان خانه باشد، در این صورت خوردن گوشت عقیقه برایش کراهت دارد و گر نه اشکالی ندارد.

همچنین مکروه است که پدر و مادر و واجب النفقه های پدر از اجزای باقی مانده حیوان عقیقه شده مثل کله و پاچه ها و جگر و… استفاده کنند.
تراشیدن سر کودک در روز هفتم تولد و دادن تصدق نقره معادل وزن مویش از مستحبات است اما از اعمال  و آداب عقیقه نیست. همچنین در روایات تاکید شده است که نوزاد پسر در روز هفتم تولدش ختنه شود. پس بنظر میرسد که پیشوایان دین بر روز هفتم تولد نوزاد برای این اعمال حکمتی دارد که خداوند متعال می داند، هر چند در صورتی که به هر علت مقدور نبود، می توان در اولین فرصت پس از آن تاریخ هم انجام داد.

در حدیثی از امام جعفر صادق (ع) که در مفاتیح الجنان ذکر شده است ، می فرمایند:
« بلا دائماً بر روی سر بچه در حال گردش است و عقیقه، از سر او دور میکند»

امام صادق (ع) در حدیث دیگری به یکی از یارانش فرمود:

«هرگاه پسری، یا دختری برای تو متولّد شود، در روز هفتم گوسفندی یا شتری را عقیقه کن و برای او نامگذاری نما و سرش را بتراش و به وزن موی سرش طلا، یا نقره تصدّق کن»

شرایط و احکام گوسفند ، بز و شتر جهت عقیقه :

حيوانى كه براى عقيقه انتخاب ميشود بايد شتر , گاو ، بز و يا گوسفند باشد حيواناتی مثل مرغ كفايت نمى كند.  علامه مجلسی رحمةالله علیه میفرمایند: “و گمان فقير اين است كه براى هر دو، موافق بسيارى از احاديث معتبر گوسفند نر بهتر است.”

اگر بخواهند شتر عقيقه کنند، سن آن بايد پنج يا شش ساله باشد . بهتر است شش ساله و بزرگتر باشد .

اگر بخواهند بز بکشند باید يک ساله يا بزرگتر باشد .

اگر گوسفند بکشند، باید سن آن حداقل شش ماهه يا هفت ماهه باشد . بهتر است گوسفند عقیقه لاغر نباشد بلکه فربه باشد. هم چنين بهتر است گوسفند عقیقه کور و آنچنان لنگ نباشد که راه رفتن برایش دشوار شده باشد. نيز جمجمه و شاخ گوسفند عقیقه نشکسته باشد و همچنین نباید اخته شده باشد.

در احادیث زیادی نقل شده است که : هر فرزندی در گرو عقیقه است . یعنی اگر برای او عقیقه نکنند ، ممکن است آن فرزند در معرض حوادث ناگوار قرار گیرد.

 

دعای عقیقه

مستحب است هنگام كشتن عقیقه دعاهایی را كه وارد شده است، بخوانند و از خداوند تعالی بخواهند كه عقیقه را فدیه قرار دهد؛ یعنی گوشت، استخوان، پوست و موی آن در مقابل گوشت، استخوان، پوست و موی آن كسی كه عقیقه برای او انجام می شود، باشد.
برخی از دعاهایی كه در این مورد نقل شده، عبارت است از:

1- ابراهیم كرخی از امام صادق علیه السلام نقل كرده كه آن حضرت فرمود: هنگامی كه عقیقه كردی، بر عقیقه بگو:

بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ

اللَّهُمَّ عَقِیقَةٌ عَنْ فُلَانٍ

لَحْمُهَا بِلَحْمِهِ وَ دَمُهَا بِدَمِهِ وَ عَظْمُهَا بِعَظْمِهِ

اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ وِقَاءً لآِلِ مُحَمَّدٍصلی الله علیه وآله

(وسائل الشیعه، ج 15، كتاب النكاح، ابواب احكام الاولاد، ب 46، ص 154.)

که بجای کلمه ” فلان ” نام شخص را می گوییم.

2- همچنین دعای دیگری از امام صادق علیه السلام نقل شده که موقع ذبح قربانی هم خوانده می شود، فرمود:  وقتی كه اراده كردی عقیقه را ذبح كنی، می گویی:

یا قَوْمِ إِنِّی بَرِی ءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ

إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِی لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ

حَنِیفاً مُسْلِماً وَ مَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِینَ

إِنَّ صَلَاتِی وَ نُسُكِی وَ مَحْیای وَ مَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ

لَا شَرِیكَ لَهُ وَ بِذَلِكَ أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِین

اللَّهُمَّ مِنْكَ وَ لَكَ بِسْمِ اللَّهِ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ مِنْ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ

سپس مولود را نام می بری و حیوان را ذبح می كنی.

(وسائل الشیعه، ج 15، كتاب النكاح، ابواب احكام الاولاد، ب 46، ص 154.)

که بجای کلمه ” فلان بن فلان ” به ترتیب نام شخص و نام پدرش را می گوییم، مثلا احسان بن محمد.

ترجمه دعا: اى قوم از آنچه شما شریک خدا قرار می‏دهید بیزارم،من متوجه نمودم رویم را به جانب کسى‏که آسمانها و زمین را آفرید با خلوص و از سر تسلیم،و من از شرک ورزان نیستم.به درستى که نمازم‏ و عبادتم و زندگى‏ ام و مرگم براى خداست،پروردگار جهانیان،شریکى ندارد،به این حقیقت امر شدم و من از مسلمانانم،خدایا از تو و براى تو،به نام خدا و به خود خدا ،و خدا بزرگ‏تر است،خدایا درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد، و از فلان فرزند فلان بپذیر.
و نام فرزند و پدرش را بگوید، سپس ذبح کند.

3- امام باقرعلیه السلام نیز فرمود: هنگام ذبح عقیقه بگو:

بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ

إِیمَاناً بِاللَّهِ وَ ثَنَاءً عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله

وَ الْعِصْمَةُ لِأَمْرِهِ وَ الشُّكْرُ لِرِزْقِهِ وَ الْمَعْرِفَةُ بِفَضْلِهِ عَلَینَا أَهْلَ الْبَیتِ

و اگر كودك پسر است بگو:

اللَّهُمَّ إِنَّكَ وَهَبْتَ لَنَا ذَكَراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِمَا وَ هَبْتَ وَ مِنْكَ مَا أَعْطَیتَ وَ كُلَّمَا [كُلَّ ما] صَنَعْنَا

فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا عَلَی سُنَّتِكَ وَ سُنَّةِ نَبِیكَ صلی الله علیه وآله وَ اخْسَأْ عَنَّا الشَّیطَانَ الرَّجِیمَ

لَكَ سُفِكَتِ الدِّمَاءُ لَا شَرِیكَ لَكَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ

(وسائل الشیعه، ج 15، كتاب النكاح، ابواب احكام الاولاد، ب 46، ص 154.)

احادیث عقیقه

سلامتی در گرو عقیقه

حضرت امام صادق(ع) می فرمایند:

کُلُ مُولُودَ مَرتَهِن لِعَقیقَتِهُ فکّه والَداِه اوترکاه

سلامتی هر نوزادی در گرو عقیقه اوست خواه والدین عهدۀ نوزاد را از عقیقه آزاد کنند یا نه

[مستدرک الوسائل- ج 15]

عقیقه و سلامتی نوزاد

حضرت امام صادق(ع) می فرمایند:

اَلغُلامُ رَهنٌ بِسابِعِه بِکَبشٍ یُسَّمی فیهُ یُحَقَّ عَنهُ

سلامتی هر نوزادی در گرو قربانی کردن گوسفندی است که برای او معین شود و از طرفش عقیقه گردد. [بحار الانوار- ج 34]

تاکید پیامبر به عقیقه

پیامبر اکرم(ص) می فرمایند:

اِذا کانَ یَومُ سابِعِهِ فَاذبَح فیه کَبشَاً

در روز هفتم برای نوزاد گوسفندی ذبح کن. [ مستدرک الوسائل- ج 15]

عقیقه و نامگذاری امام حسن (ع) و امام حسین (ع) از طرف پیامبر(ص)

سَمَّی رَسُولُ الله حَسَناً و حُسَیناً یَومَ سابِعِهِما ،وَ شَقَّ مِن اِسمِ الحَسَنِ الحُسَینَ وَ عَقَّ عَنهُما شاةً شاةً

پیامبر حسن و حسین را در روز هفتم نامگذاری کرد و نام حسین را از نام حسن برگرفت و برای هر کدام گوسفندی عقیقه کرد.  [بحار الانوار- ج 34]

عقیقه حضرت زهرا(س) برای حسنین

حضرت امام ششم (ع) می فرمایند:

عَقَّت فاطِمَةُ عَن اِبنَیها صَلَواتُ الله عَلیهُما وَ حَلَقَت رُؤُسَهُما فی الیَوم السابع

حضرت زهرا (س) در روز هفتم برای دو فرزند خود عقیقه کرد و سر آنها را تراشید. [بحار الانوار- ص 256]

عقیقه امام محمد باقر برای دو فرزندش

محمد بن مسلم گوید:

وُلِدَ لِاَبی جعفر غلامان، فَاَمَرَ زیدَ بنِ عَلیّ اَن یُشتری لَهُ جزورین لِلعَقیقَةِ

امام باقر صاحب دو فرزند شد،آن حضرت به زید بن علی دستور داد دو شتر جهت عقیقه برای دو فرزند خریداری کند. [وسائل الشیعه- ج 15]

عقیقه امام عسگری (ع) برای امام زمان (ع)

ابراهیم بن ادریس گویند:

وَجَّه اِلَیَّ مَولایَ اَبُومُحمَّد… بِکَبشَینِ، وَ کَتَبَ:

بِسمِ اللهِ الرَحمنِ الرَحیم عَقَّ هینَ الکَبشَن عَن مَولاک،وَ کُل هَنّاکَ الله،وَ اَطعِم اِخوانَکَ، فَفَعَلتُ

مولای من امام حسن عسکری(ع) دو رأس گوسفند فرستاده و برایم نوشت:بسم الله الرحمن الرحیم،این دو گوسفند را برای مولای خود امام زمان (عج) عقیقه کن و از گوشتش بخور که گوارایت باد و به برادرانت نیز اطعام کن، من نیز چنین کردم.[حیاة الامام العسکری- ص 80]

عقیقه پسر و دختر یکی است

پیامبر اکرم(ص) می فرمایند:

اَلعَقیقَةُ شاةٌ مِنَ الغُلام وَ الجاریَة سواءً

عقیقه یک گوسفند است و پسر و دختر در این جهت مساویند.[مستدرک الوسائل- ج 15]

عقیقه یا صدقه دادن بهای آن

کنت عند ابی عبدالله علیه السلام،

فَجاءَهُ رَسُولُ عَمِّهِ عَبدِاللهِ بنِ عَلیّ،فَقالَ: یَقُولُ لَکَ عَمُّکَ: اِنا طَلَبنا العَقیقَةَ فَلَم نَجِدها،فَما تَری نَتَصَّدقُ بِثَمنِها ؟ قالَ:لا،اِنَّ اللهَ یُحِبُّ اِطعامَ الطَعامِ وَاِراقَةُ الّدِماءِ

نزد امام صادق بودم که فرستاده عموی آن حضرت عبدالله بن علی در رسید و عرض کرد: عموی شما می گوید ما به دنبال گوسفند برای عقیقه گشتیم ولی یافت نشد،نظر شما چیست؟ آیا پولش را صدقه بدهیم؟ حضرت فرمود:نه (چنین کاری نکنید) زیرا خداوند اطعام طعام و ریختن خون قربانی را دوست دارد.

[وسائل الشیعه- ج ]15

عقیقه یا صدقه دادن بهای آن

وُلِدَ لِاَبی جَعفَر غُلامان، فَاَمَرَ زیدَ بنِ عَلیّ اَن یُشتری لَهُ جَزُورین لِلعَقیقةِ وَ کانَ رَمَن غلاءٍ. فَاشتَری لَهُ واحدةً وَ عَسَرَت عَلَیهِ الاُخری،فَقالَ لِاَبی جعفر علیه السلام. قَد عَسَرت عَلَیَّ الاُخری، فَاتَصَدَقُّ بِثَمَنِها؟ قالَ: لا. اُطلُبها،فَاِنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ یُحِبُ اِهراقَ الدِّماءِ وَ اِطعامَ الطَّعامِ

حضرت امام باقر صاحب دو فرزند پسر شد. حضرت به زید بن علی دستور فرمود برای عقیقه دو شتر بخرد،آن دوره روزگار گرانی بود.زید بن علی شتری خرید اما توان خرید شتر دوم را نیافت. به آن حضرت عرض کرد،خریدن شتر دوم برای من دشوار است، آیا می توانم قیمت آن را صدقه بدهم؟ امام فرمود:نه تلاش کن تا پیدا کنی،زیرا خداوند ریختن خون قربانی و اطعام طعام را دوست می دارد.[وسائل الشیعه،جلد 15]

محروم نکردن قابله از گوشت عقیقه

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

سَمَّی رَسُولُ الله حَسَناً و حُسَیناً یَومَ سابِعِهِما… وَ عَقَّ عَنهُما شاةً شاةً،وَبَعَثَ بِرِجلِ شاةٍ اِلَی القابِلَة

پیامبر(ص) روز هفتم حسن(ع) و حسین (ع) را برای آنها انتخاب کرد… و برای هر کدام گوسفندی عقیقه کرد و یک ران آن را برای قابله فرستاد.[بحار الانوار- جلد 43]

دعای عقیقه کردن از زبان پیامبراکرم (ص)

امام صادق علیه السلام دعای عقیقه را از زبان پیامبر (ص) اینگونه نقل می کند:

بِسمِ الله، عَقیقَةٌ عَنِ الحَسَنِ وَ قالَ: اَللّهُمَّ، عَظمُها بِعَظمِهِ،وَ لَحمُها بِلَحمِهِ وَ دَمُها بِدَمِهِ، وَ شَعرهُا بِشَعرِهِ، اَللّهُمَّ اجعَلها وِ قاءً لِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ

بنام خدا، این عقیقه ای است از سوی حسن.خدایا! به سبب استخوان و گوشت و خون و موی قربانی، استخوان و گوشت و خون و موی حسن را سالم نگهدار، خدایا،این قربانی را مایه حفظ محمد و آل محمد قرار ده.

[بحار الانوار- جلد 43- ص 457]

بیمه سلامتی

پیامبر اکرم(ص) می فرمایند:

کُلَّ غلامٍ رَهینةٌ بِعَقیقَتِهِ

هرکودکی با عقیقه بیمه می شود.[کنز العمال- ج 16]